Парламентарното собрание на Советот на Европа доцна вчера вечер ја усвои Резолуцијата 2304 (2019) во која се поздравува напредокот постигнат на Северна Македонија од 2013 година до денес, наведувајќи во кои области посебно ќе биде следена земјата до следниот извештај за пост-мониторинг дијалогот кој продолжува и понатаму.
Резолуцијата беше усвоена по едночасовна дебата во која како ретко досега во Палатата на Европа во Стразбур, парламентарците од 47-те земји членки на Советот на Европа беа едногласни во оценките за постигнатиот напредок на земјата, но и за тоа што преостанува да се направи, поради што беше продолжен пост мониторинг дијалогот., односно ефективно спроведување на донесените закони. Многу пофалби и за начинот на кој Северна Македонија ги реши споровите со соседите, што го наведе литванскиот парламентарец Егедиус Варенекис да зборува дека повеќе „нема македонско прашање, туку сега има македонско решение”.
Пост-мониторинг дијалогот на ПССЕ е следен посебно од Европската комисија и од земјите членки на ЕУ, со оглед дека Советот на Европа ја има надлежноста да го оценува исполнувањето на политичките, правните и демократските критериуми за членство во ЕУ. Усвојувањето на оваа резолуција доаѓа само десетина дена пред носењето на одлуката од Европскиот совет.
Сите членови на македонската собраниска делегација Бетиан Китев (СДСМ)м Никола Попоски (ВМРО ДПМНЕ) и Шпреса Хадри (ДУИ), побараа укинување на пост мониторингот, кој беше воведен во 2000 година. тг/бк/
Дописникот на МИА од Стразбур, кој ја следеше дебатата, ја пренесува во целост привремена верзија на Резолуцијата 2304 (2019) -(Неофицијален превод).
Резолуција 2304 (2019) на Парламентарното собрание на Советот на Европа
Пост-мониторинг дијалог со Северна Македонија
Автор (и): Парламентарно собрание на Советот на Европа
Усвоена по расправата во ПССЕ на 2 октомври 2019 година (32-а седница) (Документ 14964, извештај на Комисијата за следење на облигациони односи и обврски од страна на државите членки на Советот на Европа (Комисија за мониторинг за )), ко-известувачи: Г-ѓа Лиз Кристоферсен и Александар Поциј). Текст усвоен од Собранието на 2 октомври 2019 година (32-та седница).
1. Северна Македонија се приклучи на Советот на Европа во 1995 година. Од 2000 година се ангажираше во пост-мониторинг дијалог со парламентарното собрание. Во Резолуцијата 1949 (2013), Собранието ги истакна предизвиците со кои се соочува Северна Македонија на сите нивоа во обезбедувањето политичка стабилност и социјална кохезија.
2. Од последниот извештај на Собранието, земјата остана верна на нејзината агенда за евроатланска интеграција, консензуална стратешка цел што ги надминува политичките и етничките разлики. Собранието го поздравува решавачкиот договор потпишан со Грција на 17 јуни 2018 година во Преспа, со кој заврши 27-годишен спор околу името на земјата и се смени името на земјата од „поранешна југословенска Република Македонија Во „Република Северна Македонија”, име што сега го признаваат сите земји-членки на ООН. Ова се покажа клучно во деблокирањето на преговорите за интеграција во Северноатлантската организација (НАТО) и евентуалното започнување на пристапните преговори во Европската унија. На 30.09.2018 година, 94% од гласачите гласаа за влез во Европската унија и НАТО со прифаќање на Договорот од Преспа на консултативен референдум. Иако тој беше поништен заради ниската стапка на учество (36%), тој јасно покажа каква е волјата на населението. После ова, парламентот ги усвои уставните измени на 13 декември 2018 година. Официјалното име на земјата се смени на 12 февруари 2019 година по ратификувањето на Договорот од Преспа од страна на грчкиот парламент на 26 јануари 2019 година.
3. Собранието го поздравува и потпишувањето на „Договорот за пријателство, добрососедство и соработка” со Бугарија на 1 август 2017 година, што го отвори патот за поголема билатерална соработка. Во исто време, Собранието признава дека, како и нејзините соседи, Северна Македонија е соочена со миграциските текови на „балканската рута” и се соочила со ограничени ресурси со голема хуманитарна криза, поттикната од конфликтите во Сирија и Ирак, кои имаа големо влијание врз земјата.
4. Од усвојувањето на последната резолуција на Собранието, Северна Македонија претрпе длабоки политички промени: во 2014 година, опозицијата ги отфрли резултатите од претседателските избори во 2014 година и го бојкотираше парламентот по предвремените избори во 2014 година. Објавувањето на разговори од нелегалното прислушување телефони предизвика голема политичка криза која траеше две години. Потпишувањето во Договорот од Пржино во јуни 2015 и јули 2016 година, под покровителство од Европската унија и здружување на различни партии и етнички групи, доведе до оставка на премиерот Груевски. Другите настани следуваа по потпишувањето на овие договори, вклучително и формирање на техничка влада од јули 2016 до јануари 2017 година, во која учествуваа членови на опозицијата, измени и дополнувања на изборното законодавство, организирање на предвремени парламентарни избори на 11 декември 2016 година и промена на власта.
5. Договорите од Пржино предвидуваа и формирање на Канцеларијата на „Специјалниот обвинител за прекршоци во врска со содржината на нелегалното следење на комуникациите и тоа што резултираше од нив”, задолжена, за ограничено време и во исклучителни политички околности, за истрага политички чувствителни наводи како резултат на разговори за време на нелегално телефонско прислушување. Собранието ја поздравува импресивната работа направена од оваа канцеларија, која има 20 случаи на гонење од висок профил и обвини повеќе од 100 лица во најмалку 18 случаи за тешки кривични дела, од кои повеќето се злоупотреби на овластувањето и позиција, фалсификување документи, проневера и измама во големи размери. Оваа канцеларија одигра клучна улога во нормализацијата на ситуацијата и во истражувањето на наводите што произлегуваат од нелегално пресретнатите разговори. Собранието се надева дека одговорните ќе одговораат за нивните дела, бидејќи законите за амнестија не треба да бидат спротивни на основните права. Исто така, се бара од унгарските власти да го екстрадираат г-дин Груевски за да може да продолжи неговото судење.
6. Собранието им честита на најголемите политички партии за постигнатиот договор во Пржино и за прекинување на политичката криза преку преговори. Сепак, тоа беше встаписано од нападот во парламентот на 27 април 2017 година, пред формирањето на новата влада. Собранието остро го осудува ова насилство и ги повикува властите да гарантираат дека сторителите и поттикнувачите на овие дела се уредно гонети.
7. Објавувањето на разговори од прислушувањата откри големи нарушувања и ја истакна концентрацијата на моќта во Националната служба за безбедност (УБК). Како такво, Собранието го поздравува неодамнешното подобрување на правната рамка, вклучително и усвојувањето во март 2019 година на Законот за Национална агенција за безбедност, формирање оперативна техничка агенција чии активности се засноваат на судски налози и надзор над разузнавачките активности од парламентарната комисија за надзор, со која претседава опозицијата. Овие мерки треба да обезбедат гаранции и да го ограничат ризикот од злоупотреба.
8. Собранието го поздравува ставот што го покажаа опозициските партии, кои учествуваа активно во работата на парламентот и дозволија усвојување на важни законски акти, неопходни за исполнување на аспирацијата на земјата за пристапување во Европската унија. Покрај тоа, забележува дека законодавната постапка беше обележана со институционални ќорсокаци по второто одбивање од страна на Претседателот на Републиката да донесе закони донесени од Собранието. Затоа Собранието ги повикува властите да ги спречат институционалните неприлики со изменување и дополнување на Уставот и избегнување на употреба на претседателско „џебно вето” и да ја преиспита овластувањето за помилување од страна на Претседателот. Собранието, исто така, силно ги охрабрува сите политички чинители да изготват правни решенија за решавање на ситуациите што создаваат структурни ќорсокаци.
9. Собранието им честита на надлежните органи за спроведување амбициозен план за реформи (наречен план 3-6-9 и план 18), кој се заснова на итните приоритети и препораки дадени од страна на експертска група на високо ниво на Европската комисија (позната како извештај на Прибе) во четири клучни области: реформи во судскиот систем, безбедносните служби, јавната администрација и мерки против корупцијата. Собранието ја поздравува одличната соработка воспоставена од властите со Советот на Европа и нејзината Европска комисија за демократија преку закон (Венецијанската комисија), како и формирање на проектна канцеларија на Советот на Европа во Скопје, како што беше предложено од Собранието во Препораката 2022 (2013).
10. Во овој контекст, Собранието ги поздравува преземените мерки за подобрување на независноста и одговорноста на судскиот систем и враќање на довербата во судството, особено:
10.1. укинување на Советот за дисциплинска одговорност и проценка на судиите, во согласност со препораките содржани во Мислењето за Венецијанската комисија за 2015 година;
10.2. суспендирање на процесот на лустрација и укинување на законот за лустрација во 2015 година, како и укинување на Комисијата за лустрација во 2017 година, како што побара Собранието во Резолуцијата 1949 (2013) и во согласност со амикус курае од Венецијанската комисија 2013 година;
10.3. усвојувањето на Законот за судови, Законот за судии и Законот за судски совет, кои во голема мерка одговараат на мислењата на Венецијанската комисија издадени во 2018 и 2019 година.
11. Собранието ги повикува властите на Северна Македонија да ги следат правосудните реформи, а особено:
11.1. да се измени Законот за јавно обвинителство и Законот за јавниот обвинител, со кој треба да се гарантира независност на Јавното обвинителство; да побара експертиза од Советот на Европа за да се обезбеди овие закони да ги почитуваат стандардите на Советот на Европа;
11.2. да се осигури дека реформата на Обвинителството му дозволува на „Специјалниот обвинител за кривични дела поврзани и кои произлегуваат од содржината на незаконското следење на комуникациите” да ја продолжи својата мисија, да спроведува истраги во тек и да се справи со чувствителни случаи со бараната автономија и независност.
12. Корупцијата останува сериозен проблем во Северна Македонија. Собранието го признава постигнатиот напредок во реформите во правната рамка и институциите. Поточно, Собранието го поздравува донесувањето на следниве закони во 2019 година: законот за спречување на корупција и судир на интереси, законот за лобирање, законот за слободен пристап до информации од јавен карактер и закон за заштита на свиркачи. Исто така, го поздравуваме создавањето на нова Национална комисија за спречување на корупцијата по отворена и транспарентна постапка за номинирање. Собранието, исто така, го поздравува воспоставувањето на механизми за внатрешна и надворешна контрола на полициските сили, кои остануваат перцепирани како политизирани.
13. Сепак, потребни се повеќе напори во борбата против корупцијата:
13.1. за спречување на корупција на јавни службеници, Собранието ги повикува властите целосно да ги спроведат препораките дадени од ГРЕКО во 2018 година за спречување на корупција на парламентарците, судиите и обвинителите;
13.2. Собранието ги повикува надлежните да ги спроведат препораките дадени од ГРЕКО во 2019 година. Главните препораки вклучуваат: зајакнување на оперативната независност на полицијата и зајакнување на ефективноста на механизмите за внатрешна контрола , директно подредени на министерот за внатрешни работи, како и надворешна контрола што ја врши парламентот, народниот правобранител и јавниот обвинител. Ова е неопходно за да се направи полицијата поодговорна пред јавноста. Северна Македонија исто така треба да ја земе во предвид препораката на ГРЕКО да се донесе кодекс на полициска етика, кој треба да опфаќа прашања како што се интегритет, судир на интереси, подароци и спречување на корупција во полицијата.
14. Со оглед на заклучоците на своите мисии за набљудување на изборите во 2014 година (претседателски и предвремени законодавни избори) и 2016 година (предвремени парламентарни избори), Собранието ги повикува властите да ја подобрат изборната рамка и да го реформираат Изборниот законик, во соработка со Венецијанската комисија и во согласност со своето мислење од 2016 година Собранието ја забележува најавената намера да се ревидира изборниот систем и ги повикува властите да обезбедат јавен и инклузивен процес за да се постигне консензуално решение доволно долго пред следните избори.
15. Во областа на човековите права, Собранието ги повикува властите да ја спроведат препораката на Европскиот комитет за спречување тортура и нечовечно или понижувачко постапување или казнување (КПТ), насочени кон подобрување на условите за живот во затворите и психијатриските институции. Ги повикува властите да ја поправат, приоритетно, состојбата во затворот Идризово и континуираните проблеми со малтретирањето. Во овој контекст, Собранието го поздравува усвојувањето на Стратегијата за спроведување на политиката на нулта толеранција за злоупотреба во март 2017 година и план за спречување на тортура. корупција меѓу затворскиот персонал и воспитно-образовните институции. Покрај тоа, Собранието го забележува усвојувањето во 2018 година на стандардни оперативни процедури и новиот Кодекс на однесување за затворски и едукативни и поправни кадри, кој треба да воспостави поефективни механизми за случаи на лошо постапување со лица лишени од слобода. Треба да се поздрават другите мерки: мерки за подобрување на условите на притвор; воспоставување одржлив систем на пробација и алтернативни мерки, кои треба да помогнат во борбата против пренатрупаноста; реновирање на притворите, вклучително и затворот Идризово со поддршка на Банката за развој на Советот на Европа; зајакнување на внатрешната и надворешната контрола на полициските служби од страна на Министерството за внатрешни работи, Јавното обвинителство и Народниот правобранител.
16. Во согласност со препораките на Европската комисија против расизмот и нетолеранцијата (ЕКРИ), Собранието очекува Северна Македонија да ги зголеми ресурсите на институцијата Народен правобранител, така што институцијата да може да ги исполни своите мисии како национален превентивен механизам предвиден со Факултативниот протокол на Конвенцијата против тортура (ОПКАТ), како механизам за надзор на полицијата и затворските чувари, како давателите на помош на жртвите, и тело за набљудување на Конвенцијата за правата на лицата со посебни потреби и нејзиниот факултативен протокол.
17. Во областа на медиумите, Собранието забележува подобрување на работното опкружување и безбедноста на новинарите во последните месеци и усвојување на законот за аудио и аудиовизуелни медиумски услуги во 2018 година. Сепак, забележува дека финансиската одржливост на медиумите останува предизвик и очекува зајакнување на регулаторните тела и зајакнување на независноста на медиумите. Интересите на различните етнички групи треба соодветно да се земат предвид во политиката на медиуми. Собранието исто така очекува зајакнување на јавното радиодифузна претпријатие, кое сè уште треба да се реформира за да стане квалитетен и независен јавен медиум.
18. Собранието го признава напредокот постигнат во борбата против дискриминацијата: законот за спречување дискриминација и заштита од дискриминација, донесен во март 2019 година, експлицитно забранува дискриминација врз основа на сексуална ориентација и родов идентитет и им дозволува на судовите да наметнат ефективни, сразмерни и обесхрабрувачки казни. Собранието, сепак, ги поканува надлежните да го зајакнат составот и капацитетите на Националната комисија за заштита од дискриминација, имајќи ги предвид препораките на Венецијанската комисија и Комитетот на министрите од 2018 година за правилно функционирање на оваа комисија како професионално и целосно независно тело кое се занимава со прашања поврзани со еднаквоста. Собранието, исто така, ја потенцира потребата од зајакнување на борбата против говорот на омраза и ги поздравува во врска со ова измените во Кривичниот законик.
19. Во однос на меѓуетничките односи, Собранието потсетува на придонесот на Охридскиот рамковен договор за мирен соживот на етничките заедници во Северна Македонија по 2001 година. Исто така, забележува дека меѓуетничките односи остануваат кревки. Затоа го поздравува усвојувањето, во 2019 година, за Законот за јазици, кој беше едно од последните барања споменати во договорот од Охрид и ги поканува властите на земјата да го земат предвид мислењето на Венецијанската комисија за овој закон. Собранието ги повикува властите да го зајакнат градењето на инклузивно општество, вклучително:
19.1. да ги преземе сите неопходни мерки за изградба на интегриран и мултикултурен систем на образование, во согласност со препораките на Комитетот на министри за спроведување на Рамковната конвенција за заштита на националните малцинства (СТЕ број 157) ратификувана од земјата во 1997 година ;
19.2. да се обезбеди ефикасно спроведување на Законот за јазици и функционирање и оперативно набљудување на Агенцијата за спроведување на јазиците што зборуваат најмалку 20% од граѓаните на Северна Македонија, истовремено земајќи ги предвид советите од Венецијанската комисија за овој закон и посветувајќи особено внимание на потребите на јазиците кои не го достигнуваат прагот од 20%;
19.3. да ги преземе сите неопходни мерки за да ги спречи и уништи етничките тензии и да ги испита длабоко обвиненијата за етнички мотивирани престапи;
19.4. да се обезбеди правична застапеност на малцинствата во јавните администрации;
19.5. да се постигне потребниот политички договор за организирање на попис во согласност со меѓународните стандарди;
19.6. да продолжат да преземаат ефективни мерки за децентрализација, вклучително и во однос на буџетската децентрализација и правилно да се примени законот за рамномерен регионален развој;
19.7. да се промовираат инклузивни мерки за зајакнување на социјалната кохезија и решително да се дејствува во борбата против дискриминацијата врз ромската заедница, додека се продолжуваат напорите за идентификување на нерегистрирани лица и обезбедување пристап до социјални, здравствени и образовни услуги; .
20. Собранието го поздравува напредокот постигнат во унапредување на еднаквоста меѓу жените и мажите во Северна Македонија. Ги охрабрува властите да продолжат со напорите за постигнување на целта од 50% учество на жените во изборните процеси и донесувањето одлуки. Собранието исто така ги охрабрува властите да развијат мерки за родово буџетирање.
21. Собранието и честита на земјата што ја ратификува Конвенцијата на Советот на Европа за спречување и борба против насилство врз жени и семејно насилство (CETS бр. 210), „Истанбулска конвенција” во март 2018 година. Ги охрабрува властите да го усвојат новиот закон за спречување на родово базирано насилство и заштита од оваа форма на насилство, да го зголемат нивото на услуги за жртвите и да ја подобрат обуката на професионалци кои се занимаваат со насилство врз жените и семејно насилство.
22. Во однос на правата на ЛГБТИ лицата, Собранието ги поздравува одредбите за антидискриминација содржани во Законот за спречување дискриминација и други закони, како и организирањето на првата Парада на гордоста на 29 март 2019 година. Тоа ја поканува земјата да спроведе независна и сеопфатна студија за сите форми на дискриминација врз ЛГБТИ лицата, како што е предложено од ЕКРИ.
23. Како заклучок, Собранието и честита на властите на Северна Македонија за напредокот постигнат од усвојувањето на последниот извештај за дијалогот по постигнување на мониторинг во 2013 година. Исто така, ги поздравува преземените мерки по двегодишниот политички транзициски период да се нормализира состојбата на земјата и да се придржуваат кон стандардите на Советот на Европа во областа на владеењето на правото, демократијата и човековите права, како и извонредно подобрување на нејзините соседски односи.
24. Сепак, истакнува дека неодамна донесените закони треба целосно да се спроведат за да се зајакне одржливоста на државните институции, независноста на судството и здравоста на владеењето на правото.
25. Во овој контекст, Собранието одлучува да го продолжи пост-мониторинг дијалогот со Северна Македонија и да го процени, во следниот извештај, постигнатиот напредок, особено во следниве области:
25.1. континуирана консолидација на одржливи и функционални демократски институции;
25.2. независноста на судството, вклучително и јакнење на независноста и одговорноста на судиите и обвинителите. Собранието очекува дека реформата на обвинителството ќе се спроведе во согласност со стандардите на Советот на Европа и ќе обезбеди дека Специјалното обвинителство, кое одигра важна улога во постапувањето со многу чувствителните случаи, ќе може да работи во рамките на националната обвинителска служба без непотребно политичко мешање;
25.3. борбата против корупцијата, во согласност со препораките дадени од Групата на држави против корупција (ГРЕКО), особено во врска со случаи на корупција на високо ниво и неселективно спроведување на законите и политиките;
25.4. консолидација на неговата изборна рамка, во согласност со препораките на Венецијанската комисија и извештаите за мисиите на изборите за набљудување на парламентарното собрание;
25.5. извршување на инклузивни политики за гарантирање на правата на малцинствата, во духот на Охридскиот рамковен договор, вклучително и за ромската заедница.
