Светот многу се промени во последните 30 години – интернетот, апликациите и компјутерите денес се во центарот на речиси сите човечки активности. Како резултат на тоа, армиите ширум светот интензивно се обучуваат за нова ера на „хибридно војување”. Останува прашањето – дали вооружените сили на Западен Балкан се уште се однесуваат како за време на Студената војна, со многу елементи наследени од времето на Југословенската народна армија?
Кога Берлинскиот ѕид падна во 1989 година, беше јасно дека светските воени блокови, првенствено НАТО и Варшавскиот пакт, веќе немаат многу причини да опстанат. Како што Советскиот Сојуз се распадна на исток и се формираше модерна Европска унија во Европа, во САД се појави нова дефиниција за меѓународните односи – „борба против тероризмот” (War on terror), во која САД и блиските сојузници всушност си дадоа carte blanche за воени акции низ целиот свет.
Граѓаните на тогашната Сојузна Република Југославија наскоро ќе се уверат дека дојде сосема нова ера во меѓународните односи – акцијата на НАТО во 1999 година беше прва воена активност во Европа по Втората светска војна. По 2000 година, брзиот развој на компјутерите и експоненцијалниот раст на корисниците на интернет ја претворија World Wide Web во легитимно „бојно поле” за 21 век. Денес, компјутерските експерти, популарно наречени хакери, се исто толку важни за безбедноста и одбраната на земјата како и пилотите, морнарите или тенковските екипажи.
Терминот „хибридно војување” прв го употребил познатиот политиколог Френк Хофман. Ја опфаќа политичката моќ која се манифестира преку конвенционалните воени сили, но и преку активности на интернет и во медиумите. Некои од експертите за меѓународни односи додаваат разни дипломатски активности на овој „триаголник на моќта” – дипломатите денес се на некој начин „продолжена рака” на воената моќ.
Активности на Хезболах против Израел
Хибридното војување најчесто го користат вооружени групи кои сакаат да постигнат политичка цел (non-state military actors – вооружени групи кои не се армија на држава).
Хезболах е одличен пример за таква групација – иако често се вели дека Иран всушност стои зад неа, а некои го сметаат за Либан, Хезболах во своите активности повеќепати докажа дека е независна воено-политичка групација. Во 2004 година, Хезболах усвои нова тактика на војување и напади врз израелските безбедносни сили. Борците често се криеле во куќи или станбени згради, меѓу цивилното население, тие не носеле униформи, туку само цивилна облека, а земање заложници станало нивно главно средство за борба во урбаните средини. Во средината на 2006 година, околу 3.000 борци на Хезболах беа „вметнати” меѓу цивилите, наспроти околу 20.000 израелски војници и полиција.
Друга тактика беше масовна употреба на импровизирани експлозивни направи (IEDs – improvised explosive device), односно рачно изработени бомби. Тие честопати се ставаа под цивилни возила и се активираа од далечина, од станбени области, кога израелските сили минуваа. Бидејќи IED бомбите се мали, како кутија за чевли, тие често ги поставуваат деца, кои ќе добијат сок или слатки како награда.
Во тоа време, Хезболах исто така го демонстрираше првото искористено шифрирање и електронско војување од група NSMA. Тие беа обучени за такви акции од иранските специјални сили Кудс и за првпат користеа интернет пропаганда, шифрирани радија, како и шифрирани мобилни телефони.
Напади на проруските сили од Украина
Ниту хибридното војување не им е непознато на големите сили. Од 2014 година, коалициските сили предводени од САД во Ирак користат традиционални воени сили, со воздушни напади со беспилотни летала, сили на ирачката армија собрани во специјална полиција, курдски борци наречени Пешмерга и интензивна информативна кампања во медиумите и на интернет. Оваа комбинација на традиционални и нови методи на војување доведе до целосна победа над борците на вооружената група ИД Ирак и Левант (ИСИЛ) во Ирак.
Хакери, експерти за електронско војување и компјутерски експерти од секаков вид се незаменлив дел од секоја модерна армија. Американските експерти открија дека членовите на ИСИЛ, исто така, спроведувале различни видови кибер активности, од кражба на пари во дигитална форма, преку напади на веб-страници во земјите од Блискиот Исток, до крадење дигитални идентитети.
Од друга страна, во самопрогласената и меѓународно непризната Доњецка република чести се активностите на интернет против редовните власти во Киев. Така, во јуни 2017 година досега беа извршени најголемите кибер напади во Европа од неколку локации во Украина (кои се под контрола на бунтовниците), како и од две локации во Русија. За само неколку часа беа отстранети повеќе од 14.000 веб-страници, нападнати се компјутери на речиси 1.200 компании, како и персонални компјутери и паметни уреди на бројни поединци, од политичари до активисти на невладини организации.
Овој напад користел широк спектар на техники и софтвер дизајнирани да ги напаѓаат компјутерските мрежи, а најопасниот од нив е секако малициозниот софтвер наречен „Petya”. Подоцна беше утврдено дека речиси 80 отсто од интернет инфраструктурата во Украина е нападната. Но, ни тоа не е крајот. Неколку месеци подоцна, експерти за безбедност на податоци ширум Европа известија дека „малверот Petya” бил пронајден и на компјутерите и мрежите во Германија, Италија, Полска и Франција.
Западен Балкан заглавен во 90-те
Од друга страна, земјите од Западен Балкан се уште се обидуваат да ги зајакнат веќе постоечките воени единици, според многумина наследени од времето на ЈНА. Огромното количество оружје и воена опрема навистина потекнува од времето на СФРЈ, иако во последните години интензивно се работи на модернизација, а паралелно и на неколку колосеци. Најдалеку отидоа земјите-членки на НАТО, Црна Гора и Северна Македонија, додека Србија најмногу се потпира на сопствената воена индустрија и набавката на оружје и опрема од странство, пред се од Руската Федерација, како и од европските земји.
Поранешниот министер за одбрана на Србија, а денес претседател на Советот за стратешка политика (ЗНБП), Драган Шутановац, вели дека српската армија е реформирана според стандардите на другите земји членки на НАТО.
„Српската армија е стандардизирана според стандардот на НАТО и секоја вежба со земјите на НАТО ги зголемува оперативните способности на српската армија, како за одбрана на земјата, така и за учество во мировни мисии надвор од Србија, како и за помош на цивилното население во случај од природни катастрофи”, рече Шутановац.
Од друга страна, додава тој, „заедничките вежби, исто така, ја зголемуваат меѓусебната доверба меѓу армиите-учеснички и ги подобруваат севкупните политички односи”. Тој, исто така, потсетува дека во овој момент НАТО е практично – директно или индиректно – на сите граници на Србија, и секако дека подобрувањето на односите со НАТО значи поголема безбедност на целиот регион, вклучувајќи ја и Србија.
„Србија во однос на нејзината големина е голем производител и извозник на оружје и воена опрема. Имајќи предвид дека Србија произведува оружје, а особено муниција, во речиси сите калибри кои се користат и во земјите на НАТО и во поранешниот источен блок, поради што Србија извезува практично на сите континенти. Се разбира, ако се споредиме со мегапроизводители, како што се САД, Русија или Кина, нашето „парче колач” е занемарливо мало, но и тоа „мало” е исклучително големо за нашата економија”, вели Шутановац.
Естрадизација и политизација на воениот набавен процес
Наим Лео Бесири, директор на Институтот за европски прашања, пак, смета дека набавката на руско оружје и опрема не ја приближува Србија до Европската унија.
„Набавката на оружје со намера да се подигне борбената готовност и да се обнови арсеналот на Армијата на Србија треба да биде нормална, планирана и транспарентна активност. Но, начинот на владејачкото мнозинство во последните десет години е овој процес да го покрие со превез на тајност, конспиративни тонови, сензационализам во медиумите и таблоидите и да политизира нешто што треба да биде во доменот на секторот за јавни набавки на Министерството за одбрана”, рече Бесири.
Естрадизацијата и политизирањето на процесот на воени набавки, како што вели, ги влошува односите меѓу Белград и Брисел, но и ги подига тензиите во регионот, „особено ако основната цел на владата е на широките маси да им покаже добри односи со Москва за кои знаеме дека од 2019 „не цветаат”.
„Окружена со земји членки на НАТО, Србија нема луксуз да нападне никого, а доколку НАТО некогаш ја нападне, немаше да има никакви шанси. Со други зборови, многу е пожелно редовно одржување на подготвеноста на армијата да одговори на предизвиците и да придонесе за светскиот мир со учество во мировни мисии, но штракањето со оружје за да го исплаши регионот не пие вода, па испаднеме малку смешни во воени и меѓународни кругови”, рече Бешири.
Нули и единици како оружје на иднината
Кина неодамна воведе регулатива според која експертите за воена електроника, бази на податоци и програмирање на авиони и дронови мора да работат во земјата најмалку 10 години по дипломирањето. Кина има огромни амбиции – и економски и воени – и се гледа себеси како клучен глобален играч. Исто така, јасно е дека војните во блиска и далечна иднина ќе се водат „на екранот” на компјутерите, без разлика дали се работи за кибер напади, контрола на беспилотни летала или сосема нова класа возила UWP (unmanned weapons platform).
Примерот од САД, исто така, сведочи за тоа колку е важна сајбер безбедноста. Централната команда за кибер одбрана на САД доби најголем процентен пораст во воениот буџет за 2020 и 2021 година.
Генералот Пол Накасоне, командант на кибер командата, неодамна побара од Конгресот дополнителни 605 милиони долари за финансирање на Cyber Mission Force, центар што треба да служи како „специјална оперативна единица” во светот на кибер војување.
