Четиридневната работна недела е веќе реалност за некои од европските земји, но сепак ние сме далеку од оваа идеја бидејќи работодавачите сеуште се адаптираат на законското решение „недела неработен ден“ што е и тешко спроведливо во одредени дејности.
Велика Британија спроведе тестирањето на четиридневната работна недела кое покажа дека огромното мнозинство од 61 компанија, кои учествуваа во него, ќе продолжат со пократката работна недела.
Според резултатите од тестирањето, четиридневната недела има повеќекратни придобивки, бидејќи бројот на оние кои рекле дека се уморни од работа се намалил за 71 отсто, дека 39 отсто помалку се изјасниле дека се под стрес, а 48 отсто повеќе се задоволни од својата работа отколку што биле во текот на петдневната работна недела.
Кај вработените, 60 отсто рекле дека во текот на четиридневната работна недела им било полесно да ги балансираат работата и обврските дома, а 73 отсто рекле дека се позадоволни од својот живот воопшто. Тие биле помалку уморни, повеќе спиеле и нивното ментално здравје се подобрило, покажуваат истражувањата.
Но дали во Северна Македонија може да се намали работното време, а платата да остане иста? Според работодавачите идејата е добра, но е полесно да се спроведе во државната администрација за разлика од приватниот сектор каде што приходите на компаниите директно зависат од оствареното производствово што е врзано со работните часови.
Во земјава сеуште нема доволно разбирање за пазарната економија
– Оваа идеја потекнува од лулката на демократијата и моќта, но треба да се разбере дека во Велика Британија постои бипартитен дијалог, додека пак кај нас уште улиме пто е трипартитен, вели за ЦИВИЛ Медиа Миле Бошков од Бизнис Конфедерација на Македонија.
Тој појаснува дека таму синдикатите и работодавачите меѓусебно се договараат и решаваат за работните односи врзани со пазарната економија и тие најмногу знаат дали има потреба од намалување на работните часови во текот на неделата.
-Ние сме земја која сеуште е во транзиција и има делумно разбирање за тоа што е слободна пазаран економија или слобода во работните односи и затоа ни е потребна петдневна работна недела односно 40 работни часа и плус 10 дополнителни колку што дозволува сегашниот закон. Кај нас се уште не постои свест за препознавање на новите форми на работа кој веќе постојат и се применуваат во повеќе европски земји, вели Бошков.
Тој вели дека во земјава нема систем за мотивација на работниците, додека пак недостасува и работна етика бидејќи е проблематична систематизацијата на работните места
Промените настанаа по пандемијата
Идејата работната недела да има 32 наместо 40 работни часа не е нова, но за неа сè почесто се зборува по пандемијата, која трајно го промени режимот на работа, не само што флексибилното работно време стана императив во многу компании, туку сè поизвесно е дека самата работна недела ќе биде пократка во однос на денови или часови.
Во 2011 година, Сајмон Арсел и другите тројца ко-основачи на тогаш младата консултантска компанија за животна средина Тајлер Гранџ во Обединетото Кралство одлучија на сите свои вработени да им дадат еден слободен ден месечно под услов да работат волонтерска работа надвор од компанијата.
Откриле дека многу од нивните нови вработени веќе го посветуваат слободното време на волонтирање, помагајќи им на организациите за зачувување на дивиот свет. „Нашите екологисти отсекогаш сакале да бидат екологисти“, вели Арсел.
Минатата година „Тајлер Гранџ“ го презеде она што некои би го нарекле многу порадикален чекор во корист на благосостојбата на своите вработени, воведувајќи четиридневна работна недела за сите вработени.
Компанијата учествуваше во најголемиот светски експеримент „четири дена неделно“, кој се одржа во ОК од јуни до декември 2022 година. Целта на испитувањето беше да се процени дали компаниите можат да ја одржат продуктивноста со намалени работни часови – и што е најважно , без намалувања на платите на работниците.
Тестирања низ целиот свет
Дебатата околу четиридневната работна недела се засилува ширум светот. Непрофитната организација која го координираше тестот во Обединетото Кралство, 4 Day Week Global, имаше пилот тестирања и во САД и Ирска, а компании во Исланд, Шпанија, Шведска, Белгија, Јапонија и Нов Зеланд исто така испробаа пократки работни недели.
Но, истражувањето во Обединетото Кралство беше најголемо досега, во кое беа вклучени повеќе од 60 компании и организации. Резултатите беа објавени на 21 февруари, а некои од компаниите почнуваат отворено да го артикулираат она што го сугерираа претходните студии: пократка работна недела може да и помогне на планетата.
Џулиет Шор, економист и социолог на Бостонскиот колеџ и водечки истражувач на 4 Day Week Global, која беше вклучена и во експериментите во Обединетото Кралство и во САД, тврди дека скратувањето на работната недела е важен фактор за намалување на емисиите на јаглерод диоксид во атмосферата.
„Иако климатските придобивки се најтешкиот параметар за квантификација, многу студии покажуваат дека со текот на времето, како што земјите го намалуваат работното време, се намалуваат и емисиите на јаглерод диоксид“, вели Шор. Намалувањето на работното време за 10% е поврзано со намалувањето на јаглеродниот отпечаток за 8,6%, според студијата од 2012 чиј коавтор е Шор.
Помалку часови во патувања
Еден од најважните фактори кои придонесуваат за климатските придобивки од четиридневната работна недела е намалувањето на неопходното патување. Податоците од истражувањето во Обединетото Кралство покажуваат намалување на времето за патување за 10%, од 3,5 часа на 3,15 часа неделно. Во американскиот експеримент од 2022 година, намалувањето беше уште поголемо, од 3,56 на 2,59 часа неделно (пад од 27%).
И во ОК и во САД откриле дека многумина го користеле времето што го заштедувале на активности со ниска емисија на ЦО2, како што се пешачење или хоби дома. Податоците од Британија, исто така, забележаа дека „смената“ во пократка работна недела доведе до поеколошки активности: учесниците поминуваа повеќе време волонтирајќи за еколошки причини и беа повнимателни за рециклирање и купување зелени производи.
„Кога луѓето работат помалку, тие имаат повеќе слободно време за одржливи активности“, забележува Стефани Џеролд, истражувач на Технолошкиот универзитет во Бранденбург во Германија, која не била вклучена во испитувања во ОК и во САД, но има развиено различни модели за намалување на работното време имплементирано од австриски компании.
Што се случува со интернетот и сообраќајот?
Неочекуван резултат што го забележаа во „Тајлер Гранџ“ беше дека емисиите на јаглерод диоксид поврзани со испраќањето и складирањето податоци исто така беа значително намалени. Секој од големите центри за податоци може да троши количество електрична енергија како 50.000 домови.
„Недостатокот на (онлајн) деловен сообраќај во петок може да има значително влијание врз емисиите, потенцијално уште позначајно од намалувањето на патувањето“, вели Арсел.
Но, некои експерти забележуваат дека намалувањето на работното време може да биде придружено со други, индиректни ризици за животната средина.
На нивниот дополнителен слободен ден, вработените не мора да се вклучат во „зелено“ однесување. Некои би можеле да се качат во авион за да го прослават својот платен петок во странство.
„Тридневен викенд може да доведе до поголема потрошувачка на стоки и услуги” со висок јаглероден отпечаток, вели Анупам Нанда, професор по урбана економија на Универзитетот во Манчестер.
Ниту во ОК ниту во САД не е целосно пресметан јаглеродниот отпечаток од потенцијалните дополнителни активности на дополнителниот слободен ден. Филип Фреј, истражувач во Институтот за технолошка проценка и системска анализа во Карлсруе, Германија, и автор на книгата „Еколошките граници на работа“, вели дека ја разбира загриженоста за потенцијалните дополнителни емисии од активности вон слободно време, но забележува дека оваа претпоставка се чини дека во моментов не е потврдена.
Фреј дури цитира студија која покажува дека луѓето во Северна Америка и Европа оставаат помал јаглероден отпечаток во деновите од викендот. Но, емисиите за време на викендите не се намалуваат во Источна Азија. Севкупно, неделните емисии во Северна Америка и Европа беа 40% под просекот, додека емисиите во недела беа скоро 20% над просекот.
Податоците од американската Управа за енергетски информации, исто така, покажуваат дека луѓето во САД согоруваат речиси 10% помалку фосилни горива за време на викендите отколку во работните денови. Поради оваа причина, Фреј проценува дека дополнителен слободен ден во текот на неделата може да ги намали емисиите од согорувањето на фосилните горива.
Сепак, и покрај зголемениот број на истражувања, остануваат премалку податоци за целосно да се разбере какво би било влијанието врз климата со преоѓање на четиридневна работна недела.
Можеби ќе биде тешко прецизно да се измерат некои од климатските придобивки поради други фактори кои имаат влијание. Во 2022 година, на пример, цените на енергијата пораснаа, што го отежнуваше анализирањето на влијанието што четиридневната недела го има врз какви било намалувања во потрошувачката на енергија на компаниите.
Сепак, колку повеќе компании самите ќе се впуштат во оваа територија, толку повеќе владите ќе бидат притиснати да дејствуваат.
