Бетонот при своето вградување има одредени механички карактеристики, но поради пожарот доаѓа до таканаречена евапорација, испарување на водата заробена внатре во бетонските пори и поради тоа бетонот ги губи тие карактеристики. Сега прашањето е колку од тие каракеристики се изгубени, колку се задржани и што тоа ќе значи за конструкцијата. Арматурата за претходно напрегање е исто така многу чувствителна на високи температури, веќе при температура над 100 степени Целзиусови доаѓа до релаксација на напрегањето на арматурата, а со тоа се смалува силата и тоа може да биде сериозен проблем, објаснува во интервју за МИА професор Санде Атанасовски, еден од консултантите ангажиран во реализацијата проектот за мостот „Беласица“.
Оштетувањата по пожарот, како што вели, се неповолни без разлика дали се големи или мали.
Пензионираниот професор од Градежниот факултет во Скопје, Атанасовски, кој има работено на мостот од креирањето на идејата до неговото пуштање во употреба, вели дека доколку пожарот оставил големи последици на мостот следи долгогодишна санација. Но додава дека за утврдување на фактичката состојба во овој случај ниту една фирма во земјава нема доволно искуство ниту пак соодветна апаратура.
Професорот оштетувањата на мостот ги подели на две категори, помали или визуелно воочливи и поголеми внатрешни оштетувања.
Оценува дека утврдувањето и справувањето со посериозните последици би бил макотрпен процес, како и дека според прописите кои не наложуваат, но и според проценките на тимот кој работел на идејата за мостот не била предвидена можната опасност од пожар.
Во продолжение интервјуто во целост:
Професоре, колку добро го познавате објектот за кој разговараме?
Многу добро го познавам објектот затоа што јас заедно со уште еден колега од Градежниот факултет бевме првин ревиденти на проектот, тој беше изграден во фирмата „Мостоградња“ од Белград. Сите повозрасни колеги знаеја за каква фирма станува збор, значи „Мостоградња“ ги проектираше и изведуваше сите позначајни и поголеми објекти во поранешна Југославија, па и надвор од Југославија. Проектот беше многу солидно изработен, при ревизијата имавме одреден број на забелешки некои од нив беа прифатени од страна на проектантот нешто ние се согласувме да се повлечеме така што на крај дадовме конечно мислење дека може според тој проект да се врши изведба на објектот и така тргна изведбата. Понатака во текот на изведбата која траеше отприлика две години бевме консултанти цело време, од почеток до крај редовно држевме состаноци, скоро секоја недела по потреба и почесто, се разрешуваа проблемите кои се јавуваа во текот на градбата затоа што проектантот не може да предвиди, излегуваат непредвидени работи ги решававме за да не биде во застој и ако нешто евентуално задираше во проектот тогаш баравме одобрение од проектантот и така пректот се заврши успешно.
Правило е после завршувањето на работите пред да се пушти мостот во употреба да се изврши таканаречено пробно товарење со подвижен товар, тоа го направивме ние, екипа од Градежниот факултет. Целта на тоа испитување е да се потврди дали мостот се однесува така како што е предвидено со проектот дали е во склад со сите претпоставки или пак отстапува во некое однесување се констатира дека се е во ред и дадовме конечно заклучок дека мостот може да се пушти во употреба така да сметам дека го познавам одлично мостот се до тука, значи до пуштањето во употреба.
Дали беше земен моментот на евентуален пожар на мостот?
Според нашите прописи, мостовите се конструкции кои не треба задолжително да бидат пресметани на пожари, разни видови товари се предвидени, но за пожари не. За пожар се пресметуваат конструкции за кои се очекува однапред се знае дека може да дојде до некој пожар така да за овој мост не е пресметано влијанието пожар. А инаку, пожарите имаат влијајние на целокупното однесување на конструкцијата и веројатно сега е извршена одредена дистрибуција на напрегањата, но што се случува точно треба да се утврди.
Дали досега се случило да избувне ваков пожар на некој мост?
Колку што ми е на мене познато досега во Македонија не. Можеби имало некои мали пожари, но ниту една конструкција според она што јас знам во последните 40 години ваков голем пожар немало досега и затоа немаме големо искуство со санација на вакви конструкции.
Според вас колкави оштетувања направи овој пожар врз мостот и дали може да придонесе за намалување на статиката?
Дека има оштетувања тоа е сигурно и сите оштетувања се неповолни за мостот дали се големи или помали, сите се штетни. Јас би ги поделил во две категории: оштетувања кои можат да се регистрираат или видат со око преку еден визуелен предмет значи стручно лице да го погледне тука спаѓаат пропаѓање на заштитните слоеви или други фрагменти од бетонскиот пресек, понатаму оштетување на видлива арматура, разни прснатини и слично, тоа е првата категорија на оштетувања кои можат да се регистрираат без поголем труд. Во втората категорија спаѓаат оштетувања кои што се многу потешки за утврдување, станува збор за утврдување на сегашниот квалитет на вградениот бетон и вградената арматура со посебен акцент на арматурата за севкупно напрегање, значи станува збор за претходно ако имате конструкција преку три полиња, средниот распон е 50 до 60 метри крајните се помали и за ваков вид на конструкција задолжителна е примена на претходно напрегнати конструкции затоа што армираниот бетон станува нерационале. Велам важно е се и бетонот и затегната арматура, важна е арматурата за напрегање, но важен акцент треба да се стави на арматурата, станува збор за арматура со икслучително висок квалитет значи има 10 пати поголеми карактеристики од обичната мека арматура и со неа се аплицира, се внесува огромна сила на претходно напрегање која што ја гарантира напонската состојба во карактеристични пресеци. За илустрација јас сум заборавил колку изнесуваше точно таа сила, но може да биде до илјада тона. Целта на вторите испитувања е да се види што се случило со бетонот. Имено бетонот при своето вградување има одредени механички карактеристики, но поради пожарот доаѓа до таканаречена евапорација на водата заробена внатре во порите на бетонот и поради тоа бетонот ги губи тие механички карактеристики. Сега прашањето е колку од тие карактеристики се изгубени колку се задржани и што тоа ќе значи за конструкцијата. Второ кога е во прашање арматурата за претходно напрегање, таа е многу чувствителна на високи температури, веќе при температира над 100 степени Целзиусови доаѓа до релаксација на напрегањето на арматурата, штом ќе дојде до релаксација на напрегањето се смалува силата и тоа може да биде сериозен проблем.
За да може да се каже понатаму што да се прави со оваа конструкција со овој мост неопходно е да се имаат сите испитувања и од првата и од втората категорија како влезни податоци за секоја понатамошна анализа. Инаку пред тоа се би било шпекулација, никој не може да каже што се случува точно во мостот без да се направат овие испитувања и да се направи елаборат.
Да, споменавте шпекулации, во јавноста има доста такви дилеми дали мостот треба да се урива или да се санира, се јавува прашањето за безбедноста на мостот доколку остане.
Сигурно не треба да се урне, потребно е како што реков да се направат сите потребни испитувања, да се утврди сегашната состојба на мостот, понатака во зависност од тоа што ќе се утврди треба да се преземат соодветни мерки. Јас посакувам и се надевам дека нема да се големи оштетувањата и дека и санацијата ќе биде реалативно лесна, тоа ќе биде така ако се задржиме само на оштетувањата од првата категорија. Доколку има оштетувања и од втората категорија тогаш ќе зависи многу од тоа колку време траел пожарот со кој интензитет бил и колкав бил степенот на оштетување како на бетонскиот пресек така и на арматурата за напрегање, кој дел од силата се изгубил, дали воопшто се изгубил, ако квалитет на бетонот е намален колку е намалаен и од тука натаму може да се размислува за решение. Посакувам да нема големи оштетувања и мостот да може за релативно кус рок да речам за некоку месеци да се пушти во употреба, но не може да се каже ништо се додека не се знаат и овие испитувања од втората категорија. Доколу се констатира дека има оштетување и на бетонот и на меката арматура и на затегнатата арматура, во тој случај е потребно да се ангажира специјализирана фирма да изработи елаборат за санација. Тој елаборат за санација е спицифичен и не би можел баш секој да ги изработи. Значи потребно е да се направи проект за санација, санацијата ќе треба да се работи внатре во сандакот – мостот е шуплив тоа е празен сандаквнатре и веројатно ќе треба да се работи внатре, тоа се тешки услови за работа. Санацијата ќе биде многу тешка и ќе трае доста подолго, зависи што ќе се одреди, но во секој случај треба да се изготви проект за санација тој да се ревидира после тоа е потребно да се избере изведувач и тоа не може секој да го направи, пак ќе треба специјализирана фирма која што има специјална опрема за таа работа. Понатака ќе треба да се именува надзорен орган и откако ќе се заврши таа санација потребно е да се направи испитување со пробно товарење, со подвижен товар да се види како се однесува сега санираниот објект, ако се биде како што треба се заврши операцијата онака како што е предвидена со проектот во тој случај мостот не би требало да има смалена сигурност, значи би требало да се врати во првобитната положба и да биде сосема сигурен за употреба.
Ако се констатира, сега е ова најлошото сценарио ако се констатира дека оштетувањата во арматурата посебно во арматурата за претходно оптегање, па и во бетонот се многу големи, во тој случај ќе се бараат други решенија.
Меѓутоа, доколку го имаме најлошото сценарио колку време ќе биде потребно за решавање на тој проблем?
Овие лоши сценарија подразбираат санациски решенија, па тоа најверојатно ќе се мери, тешко е да се каже не треба многу да се прогнозира и шпекулира, но веројатно ќе се мери во години. Значи нема да оди така лесно, прво што треба да се направи е солиден проект тоа не може да го направи кој било, треба специјализирана фирма, изведувач кој има искуство во тие работи, кој мора да има специјална опрема, така што нема да биде така лесно, особено затоа што работите кои се најверојатно внатре во самата конструкција, но да се надеваме дека ќе поминеме полесно со помали оштетувања.
Според вашите проценки, познавајќи го многу добро мостот колку сме блиску до тоа најлошо сценарио?
Па јас мислам дека не сме многу блиску, иако слушам дека пожарот траел доста долго се спомнуваат четири часа и се спомнуваат температури од илјада степени Целзиусови е сега видете зависи колку од тие илјада степени ако биле толку треба да го каже тоа извештајот од Пожарна, колку тие степени стигнале до арматурата за напрегање и колку, оти има таму многу арматура, значи таа арматура за напрегање е распоредена во долната плоча, а и распоредена по ребрата е сега до кои стигнал, тоа се кабли за напрегање кои се составени од јажиња со високовреден челик колку од таа температура стигнала и до кој степен ги оштетила тоа не е така едноставно. За жал мислам дека во Македонија нема фирма која би можела да утврди таква состојба, веројатно јас не знам, ја знам состојбата од пред неколку години сега сум во пензија и немам баш увид што се случува, но мислам дека нашите фирми не располагаат со таква опрема за да можат да ја утврдат оваа состојба.
Сакате да кажете дека е потребна поспецифична опрема за утврдување на реалната сосотојба и немаме фирма која ја поседува баш таа опрема?
Немаме таква фирма која има такво искуство и има специјална опрема која што има такво искуство и има специјална опрема со која ќе се утврдат овие работи, да се надеваме дека нема да дојде до тоа, но да бидеме спремни.
Колку се сигурни другите мостови во Скопје?
Додека бев активен на работа бевме задно со уште еден колега ангажирани од градот и вршевме контрола на сите мостови на подрачјето на Град Скопје. Имавме увид во состојбата на мостовите, на сите мостови. Од Сарај па до излезот на Скопје.На некои мостови сме вршеле интервенции, санации. Но нешто посериозно немало освен на мостот „Гоце Делчев“.
Проблемот кај мостот „Гоце Делчев“ е малку поинаков отколку што го имаме овој сега, таму не беше проблем пожар, туку веднаш после изведбата се забележа дека двата моста, тоа се близни моста, потполно идентични се деформираат и потполно идентично се однесуваат, за да во одредено време сигнализиравме до градот, градот беше свесен за тоа што се случува, но кога дојде до тоа деформацијата да биде сериозна и веќе се доведуваше во прашање не само сигурноста од евентуално рушење туку и функционалноста, мостот на почетокот беше во една вертикална конвексна кривина нагоре, па дојде во еден момент хоризнотала на нула, па после почна да се појавува и негативен угим, тоа веќе претставуваше опасност да не може да функционира понатаму. И уште една работа која беше голема опасност која што не се гледаше однадвор и која што мал дел луѓе ја знаеја, тоа е на крајот на мостот позади кеските ѕидови постојат затеги, значи затеги кои го држат мостот, го тегнат надоле. Тие затеги откако бил изведен мостот никој не ги видел во каква состојба се, таму има голема влага. Значи немаше пристап едноставно до тие затеги. А евентуалното уривање на тие затеги значеше моментално уривање на мостот.
Тоа беше, според нас, поголема дури опасност од деформацијата. Немаше друго решение веднаш значи некаде после 20 и нешто години на експлоатација се донесе одлука да се изврши санација на тој мост. Проектот за санација му е доверен на фирмата „Фресине“ од Париз. Таа изготви проект за санација. За проектот јас и уште еден колега, вршевме ревизија. На ревизијата која траеше скоро цел ден имавме доста забелешки, меѓутоа колегите беа многу искусни, извонредни проектанти, многу позната светска фирма, нешто прифатија, така што конечно дојде време да се реализира и дадовме ревизија. Санацијата повторно беше доверена на истата фирма „Фресине“ значи не може секој тоа да го прави. Особено затоа што мислам беше донација од француската Влада. Мислам дека Република Македонија учествуваше со десетина отсто, само некои испитувања беа платени од наша страна, инаку другите работи ги направи фирмата „Фресине“.
Санацијата е направена, работеше градежното претпријатие „Бетон“ од Скопје. Ние исто така цело време бевме присутни, бевме консултанти при изведбата. Имаше задолжени луѓе, искусни инжинери кои дојдоа од Франција.
Санацијата се одвиваше внатре, значи во сандукот оти тој мост е со сандачно попречен пресек. Многу тешко, одеше споро, но на крај се заврши санацијата и повторно на крај извршивме испитување со пробен подвижен товар, констатиравме дека се е во ред и оти мостот може да се пушти во употреба и сега е во употреба.
Затегите кои што ги спомнав пред малку се санирани, заменети практично со нови затеги, коишто се многу подобро изведени и мислам дека сега за сега нема никаква опасност, консолидирана е состојбата на напрегање. Деформациите за жал не можат да се повратат од тие 27 сантиметри што беа регистрирани пред санацијата, а со санацијата се успеа да се повратат некаде три сантиметри. Само другата деформација остана и таа кој знае ќе може и да ја види.
Едно голем прашање зошто се јави, зошто дојде до такво оштетување кај ова. Тоа е едно големо прашање. Инаку проектант е еден професор од Градежниот факултет од Белград. Тој е починат. Јас не го познавам, меѓутоа од разговори со колегите од нашата катедра во Белград станува збор за исклучително добар проектант, но сите што работат може и да згрешат.
Според мое мислење направени се некои принципиелни грешки за коишто не би било сега згодно да се разговара, но тоа е значи завршена работа. Важно е дека на мостот е консолидирана состојбата, тој е стабилен и сигурен за употреба, но како и сите други мостови треба да се следи и како се однесува тој понатака.
За тоа следење е задолжен Град Скопје. Дали навистина го следат и како понатака, до каде е сега работата јас во овој момент не можам да кажам. Затоа што луѓето во тоа време работеа со нас со кои што соработувавме веќе не се значи веќе во градот.
Спомнавте грешки, нема да посочуваме кои се, но со оглед на тоа дека ги знаете грешките, а рековте сега засега мостот „Гоце Делчев“ е безбеден, што би влијаело на безбедноста во иднина?
Не е проблем. Мислам тоа е мое мислење што јас мислам што би требало да се направи. Може не сум во право особено што велам станува збор за исклучително квалитетен проектант. Според мене прво и основна да речам така не грешка, туку малку пропуст, така да го речеме, а тоа е односот на распоните. Значи според литературата односот на средниот пред крајните распони треба да се движи во границите од 1,2 до два. Кај овој мост е 3,7, значи скоро двапати повеќе. Значи средниот распон е 87 метри, крајните се по 24, тоа е крајно неповолен распон. Веројатно требало да се оди на подобар однос, тоа е една работа, понатака притиснат од некакви критериуми за да одоздола се остави слободен профил, а одозгора да не се оди со нигалетата многу високо не можеле да се реализираат пресеци особено на потпората, па и во полето така како што треба. Значи се одело на горните граници, на минимални пресеци коишто се покажа дека не се доволни отпосле.
Дали ова што јас го зборувам би било во ред, дали ако така се направело ќе оделе подобро, тоа останува во некоја друга прилика да се види.
Инаку начинот на санација јас претпоставувам, сега не можам да кажам, но претпоставувам дека начинот на санација ако дојде до таква работа, значи кај овој мост „Беласица“ би бил сличен или ист да речам така како кај мостот „Гоце Делчев“. Значи принципиелно на ист начин би се вршела санацијата. Но, да се надеваме дека нема да дојде до употреба на таква санација.
Овде колку се сеќавам 2000 година е правена санацијата, мислам дека некаде се аплицираше напрегање околу 460 тона. Значи станува збор за исклучително големи сили, затоа треба многу внимателна работа, прецизна работа, специјална опрема и луѓе кои имаат големо искуство. Таа ја вршеше француската фирма, истата што проектот истото го вршеа со тоа што од наша учествуваше градежната фирма „Бетон“.
Изведбата на мостот ја има направено Пелагонија, а во санацијата учествуваше Бетон. Кај „Беласица“ изведбата е на ГП „Бетон“. Мислам дека мостот се пушти во 2005 година во употреба, пред тоа се работеше две три години. Инаку фирмата „Фресине“ е светски позната фирма. Таа има свој систем за пренатегање патентиран уште 1928 година, скоро пред 100 години. Тој се усовршува со тек на време и има најдобра опрема. Така да, не знам не викам дека друг не може да го направи, сигурно можат и други фирми. Меѓутоа, јас ви кажувам дека санацијата и проектот за санација на мостот „Гоце Делчев“ го има направено фирмата од Париз. За што ќе се одлучи градот, кого ќе ангажира, дали ќе има воопшто потреба од таква санација, тоа останува да се види.
