Во 1823 година, Клемент Кларк Мур го воведе концептот на летечки ирваси во својата песна („Ноќта пред Божиќ“), наводно инспирирана од приказните за магични ирваси. Иако овие приказни се митови, велесилите на ирвасите од реалниот свет се фасцинантни. Овие жители на Арктикот развиле извонредни прилагодувања, од промена на бојата на очите до растење на рогови со неверојатна брзина.
Неодамнешните генетски студии, како што е проектот за геном на преживари, откриваат уникатни особини кај ирвасите кои би можеле да бидат клучни за решавање на предизвиците за здравјето на луѓето.
Ирвасите напредуваат во сурови арктички услови, соочени со екстремен студ, ограничена храна и долги периоди на дневна светлина и темнина. Проектот за геном на преживари откри генетски варијации кои им овозможуваат на ирвасите да ги надминат ваквите предизвици.
„Бевме изненадени кога откривме толку многу уникатни варијанти на гени поврзани со адаптација на ирваси на арктичката средина“, вели Жипенг Ли од Кинеската академија за земјоделски науки.
Луѓето споделуваат многу од овие гени и процеси со ирвасите. На пример, и двата вида покажуваат деноноќни ритми поврзани со циклуси светло-темно. Во текот на летото на Арктикот, ирвасите им пркосат на своите биолошки часовници барајќи храна речиси постојано под 24-часовна дневна светлина, додека во зима доживуваат забавување на метаболизмот и спорадична активност. Овие уникатни деноноќни прилагодувања, забележани и кај поларните животни, како што се царските пингвини, нудат увид во можните апликации за решавање на проблемот со млазот заостанување кај луѓето.
Генетска студија открива дека ирвасите поседуваат различни верзии на гени кои управуваат со деноноќниот ритам, вклучувајќи го и мутираниот протеин Per2, кој го нарушува нивниот биолошки часовник. Витален дел од нивниот биолошки часовник не работи правилно, забележува Расмус Хелер од Универзитетот во Копенхаген. Откритието отвора можности за разбирање и ублажување на нарушувањата на спиењето кај луѓето. Се смета дека нарушувањата на деноноќниот ритам играат улога и во нарушувања на расположението, како што е депресијата.
Клучот за спречување на рак?
Неверојатно, и кај машките и кај женските ирваси секоја година растат нови рогови, што е прва реткост во светот на цицачите. Истражувањата покажуваат дека гените кои се активираат при растот на роговите се слични на оние во клетките на ракот. И покрај ова, ирвасите покажуваат многу ефикасни механизми за потиснување на туморите, поради што тие имаат пет пати помала веројатност да развијат рак од другите цицачи. Откритието го зголемува интересот за потенцијални апликации за превенција или третман на рак кај луѓето.
Фабрики за витамин Д, подобар увид во остеопорозата…
Способноста на ирвасите ефикасно да произведуваат витамин Д во средина лишена од сонце е уште една значајна адаптација. Особено е важно ирвасите да го максимизираат внесот на калциум и производството на витамин Д, истакнува Хелер. Тој подобрен систем на витамин Д кај ирвасите може да понуди увид во справувањето со човечките состојби како што е остеопорозата.
Способноста на ирвасите да регенерираат ткива, особено рогови, има потенцијална примена во човечката медицина, според истражувањето објавено претходно оваа година. Регенерацијата на ткивото и растот на ракот се две страни на иста паричка, вели Јунџи Петер Јанг од Универзитетот Стенфорд. Научниците ја гледаат можноста за позајмување механизми на ирваси за коскени заболувања како што се остеопороза или рак на коските.
