Пред 11 години, на 28 ноември 2011 година почина Анте Марковиќ, последниот премиер на Социјалистичка Федеративна Република Југославија. Според многумина, Антe Марковиќ се поврзува со успешни економски реформи, пред сè, со спречување на огромната инфлација и стабилизирање и поврзување на курсот на југословенскиот динар со германската марка.
Покрај тоа, Анте Марковиќ се обиде да ги запре конфликтите во републиките кои водеа до војна. Но соочен со опструкции во републиките, па дури и во самата влада-Сојузниот извршен совет, кој тој го предводеше, тој не успеа во тоа и поднесе оставка.
Историјата ќе го памети Анто Марковиќ како политички Дон Кихот кој до последен момент цивилизирано се обидуваше да ги избегне крвта и варварството, повикувајќи ги југословенските народи да се откажат од своите деструктивни сили и да ја вложат сета расположлива енергија во сопствениот економски развој.
Набргу откако Анте Марковиќ, учесник во НОБ во Втората светска војна и долгогодишен претприемач, стана премиер на Југославија во 1989 година, Џефри Сакс стана негов советник. Тој му помогна да смисли програма за економски реформи, план по кој Марковиќ ќе остане запаметен, вели американскиот економист, познат и како советник на неколку генерални секретари на Обединетите нации, а денес професор на Универзитетот Колумбија.
На југословенскиот премиер навистина му беше потребна помош, бидејќи во тој момент земјата ја доживуваше најголемата инфлација во Европа и динарската криза. Првото нешто што го направи Анте Марковиќ беше деноминацијата на динарот, односно промената на вредноста на валутата.
Така, во 1990 година од 10.000 динари беа отстранети четири нули и со овие економски реформи земјата привремено излезе од кризата. Инфлацијата е намалена од 56 на 2,4 отсто, а курсот на динарот е стабилизиран и врзан за германската марка.
Долговите се намалија, инфлацијата беше поразена, фирмите се отвораа, платите растеа. Просечната југословенска плата достигна 1.000 германски марки.
Иако за кратко време привремено ја извлече Југославија од економската криза, политичката беше многу понапорна. Национализмот цветаше кај членовите на југословенската федерација, заедничките институции едвај функционираа, а државните медиуми беа подредени на интересите на нивните републики.
Реформисти – така скратено се викаше партијата на Анте Марковиќ, која тој ја основа во средината на 1990 година. Нејзиното целосно име беше Сојуз на реформските сили на Југославија.
Сепак, на парламентарните избори во четири сè уште југословенски републики, партијата на Марковиќ едвај освои мандати – во Северна Македонија 16,1 отсто, во Црна Гора 14 отсто и во Босна и Херцеговина 8,98 отсто од гласовите. Таа го забележа најубедливиот пораз во Србија – само 1,43 отсто од гласовите, против Социјалистичката партија на Србија на Милошевиќ, која освои 46,1 отсто. По овој пораз, двата планови на Марковиќ, економски и политички, почнаа да пропаѓаат.
Борисав Јовиќ, претпоследниот претседател на СФРЈ во книгата „Последните денови на СФРЈ“, детално опишал како заедно со Милошевиќ смислиле план за отстранување на Марковиќ од политичката сцена. Книгата била користена од обвинителството на Хашкиот трибунал како доказ во постапката против Милошевиќ.
„Цел ден го поминуваме на брод и на море (на Мљет) – Вељко Кадијевиќ, министер за одбрана на СФРЈ, Слоба (Милошевиќ) и јас со семејствата на патување. Општ заклучок е дека Анте Марковиќ е неприфатлив и за нас несигурен.Никој веќе не се сомнева дека тој е директен експонент на САД, назначен за рушење на системот и отстранување од власт на сите што мислат на социјализмот… Вељко го нарекуваше „ку…н син“, наведува Јовиќ во книгата.
Како одлична илустрација за статусот на Анте Марковиќ во ЈНА, чиј прв човек Вељко Кадијевиќ беше министер во неговата влада е ракетниот напад на Бански двори во Загреб, во кој беа присутни Анте Марковиќ, Фрањо Туѓман и Стипе Месиќ.
„Премиерот на Југославија беше чуван од сопствените воени сили до неговата оставка во декември 1991 година од американски маринци, кои му беа дадени од американската амбасада откако сите во Белград престанаа да му ја гарантираат личната безбедност.
Тврдоглавиот Анте потоа се пресели како фантом полунезаконски меѓу Загреб и австриски Грац како фантомски полуилегалец, пркосејќи им се речиси на сите. Неговите посмртни останки денеска почиваат во Дубровник, градот во кој ја поминал младоста.
