(Анализа на Ивајло Дичев, професор по културна антропологија на Универзитетот во Софија)
Апсурдното вето што го подготвуваме за Северна Македонија на патот кон ЕУ доволно зборува за нашите сопствени комплекси. Ние веројатно сме несигурни во врска со нашиот идентитет, затоа сакаме да им го триеме носот на Македонците за да покажеме колку сме големи. Некои земји од ЕУ кои се против проширувањето со задоволство ќе се сокријат зад нашето вето. Се радуваат и Русите, кои ќе можат да делат и да владеат, и Кинезите, кои ќе можат слободно да инвестираат, Србите, кои утре ќе ја интегрираат Северна Македонија наместо нас. Зошто бараме повод да ја направиме оваа кобна грешка да ја запреме Северна Македонија, а патем и Албанија на патот кон ЕУ?
Огледалото Македонија
Зошто толку страсти на темата „Македонија”? Бидејќи во оваа болна тема се гледаме себеси, а самоанализата не е силна страна на нашето општество.
Да започнеме со она што го нарекувам Санстефански комплекс – неодолива навреда дека работите можеа да се случат поинаку и дека историјата ни должи нешто. Рускиот цар можеше да создаде држава овде во границите наведени во мировниот договор од Сан Стефано, но – гледате – злите големи сили го прекинаа тоа. И наместо да се радуваме што државата сепак постои по веки непостоење – има страдање дека можела да биде поголема.
Ваквиот навредлив став го одредува нашиот однос кон Република Северна Македонија: можеше да биде дел од Бугарија, сонувавме да ја освоиме за време на Балканските војни, сметаме дека и денес ќе ги убедиме тие луѓе да се чувствуваат бугари. И наместо да се радуваме што пред неколку децении, тие се отцепија од Југославија и можеме да соработуваат во новите историски реалности, ние продолжуваме да паѓаме во стапицата на минатото. Како реинкарнатор, кој за време на викендот црта куршуми и грми со празни фишеци кон непоразените непријатели од минатите епохи.
Честопати се прават паралели со грчките тврдења, но тие барем имаат одредено комерцијално значење – Александар Велики и античкото наследство се вредни ресурси за туризмот на нашиот јужен сосед. А кој точно ќе дојде тука поради Гоце и Јане, не знам. Како и да е, Грција ги постави своите барања пред да ја легитимира државата, но ние први ја признавме во 1992 година со „аплауз и возбуда”. Што точно можеме да бараме сега, не ми е јасно; во меѓународните односи нема клаузула за заемно признавање на историјата, јазикот или личностите. Замислете, на пример, Франција и Германија, кои поминаа низ четири разорни војни во последните два века, да го започнеа своето зближување со Карло Велики – Германците да сакаа Французите да „признаат” кои франките се со германски етнос. Малку апсурдно, нели?
Европската изградба започна од друго место – од заедничката експлоатација на јаглен и челик. Две децении подоцна, кога веќе беше воспоставена економска соработка и луѓето гледаа интерес за тоа, започнаа да се развиваат програми за учебници по заедничка историја. Ние тука, пак, ја ставаме кочијата пред коњот, и се разбира, нема да стигнеме никаде.
Но, прашањето е дали воопшто сакаме да стигнеме некаде. Следете ги обвинувањата што ги упатуваме против нашите соседи. „Тие ја крадат историјата” (тема на која ги имитираме Грците). Ајде, најдоа компромисна „споделена” или „заедничка” историја. Да, но не и да се признае дека јазикот е бугарски дијалект (Берлин да инсистира на тоа Данците да признаат дека зборуваат на германски дијалект?). Се дојде и до ѕвездичка под линијата, што звучи многу надреално.
Очигледно е дека македонскиот јазик е јазик на таа земја според уставот што го прифативме кога ја прифативме и државата. Кога и како е создаден – е интересно прашање за научни конференции, не не и за меѓународни договори.
Потоа Захариева почна да ги реди навредите од нив кон нас, ние сме навредени, на пример, дека древните бугари биле дефинирани како турци. Оваа навреда, патем, зборува за нашиот расизам – нема ништо лошо во една нација која припаѓа на турската група, а дали древните бугари биле такви – тоа е прашање за научни форуми. Апропо, не знам дали соседите ги сметаат нашите навреди, кои не се ништо помалку – за „измислената” нација, за „конструираниот” јазик.
Загрижени сме што нашите окупатори, кои се ставија во служба на Хитлер, беа наречени „фашисти”. Но, ве потсетувам дека до ’89 година доминантно мислење во нашата земја беше дека тој режим е „монархофашистички”, и многу историчари во нашата земја сè уште го нарекуваат така.
Најновото обвинување беше прославата на Тито во Скопје, т.е. не биле декомунизирани. И тоа го велиме ние во Бугарија, каде што во родниот град на Тодор Живков има споменик и музеј, а втората по моќ политичка партија таму редовно положува цвеќиња!
Зошто бараме повод да ја направиме оваа кобна грешка да ја запреме Северна Македонија, а патем и Албанија на патот кон ЕУ? Едноставниот одговор е дека ВМРО повторно – по апсурдните битки како онаа против Истанбулската конвенција – се обидува да ги затегне своите редови и да врати барем дел од своите разочарани следбеници. Можеби оние кои се настроени за протести злонамерно сакаат да ја расипат единствената сериозна надворешно-политичка иницијатива на Борисов – интеграција во ЕУ на Западен Балкан.
А сепак, зад ова самоубиствено лудило застанаа не само БСП, претседателот, Слави Трифонов, туку и огромна маса на револтирани корисници на интернет. Луѓето како писателот на овие редови редовно се навредуваат како предавници, а националниот интерес е претставен во сценографијата на историска реконструкција, но никогаш како реално проширување на можностите: за развој, размена, транспорт, европски проекти, стабилност. Вообичаено, најревносен поддржувач на пристапувањето на една земја е нејзиниот сосед, кој во тој процес има можност да апсорбира финансиски средства, да гради инфраструктура и што е најважно, да престане да биде надворешна граница на Унијата. Не, ЕУ не е историско општество, туку работи за иднината.
Се покажа дека е бесмислено да се убедат нашите сограѓани дека постои разлика помеѓу етничката припадност и нацијата; дека, за разлика од природните заедници кои природно се појавиле во историјата, нациите се модерни конструкции, секогаш создадени благодарение на политичката волја на луѓето што сме ги нарекле „просветитители”. Нашата нација, како и германската, е создадена во средината на 19 век, македонската (како финската, словачката) – во средината на 20 век, во моментот се градат косовската и босанската. Што е одржливо, што ќе преживее – тоа е друга интересна тема за научни конференции.
Нашата јавност не прави разлика меѓу историјата и идентитетот. Затоа оваа бесплодна бугарско-македонска комисија е составена од историчари, а не од антрополози, писатели, уметнички критичари. Историските факти не произведуваат автоматски идентитети; ги убедуваа бугарските турци дека тие се всушност Бугари, им покажаа како доказ некои крстови, наводно, ископани од гробовите на нивните дедовци, ги испратија во Белене – и ништо. Идентитетот не е факт, туку избор – се идентификуваме со некои ликови од минатото, се срамиме од другите, имитираме верски водачи, дури и литературни ликови. Во текот на 20 век, Македонците го градеа својот идентитет, и ова е факт, како и Берлинскиот договор од 1879 година. Не само поради бугарската окупација и теророт на комунистичка Југославија – тие живееја со децении многу подобро од нас во далеку полибералната Титова Југославија. Ако го прифатиме овој факт, можеме да ја редефинираме нашата задача денес: да не ги убедуваме преку некои документи, туку да се обидеме да се приближиме и да изградиме заеднички идентитет, каде заедно со елементи од историјата ќе има песни, рецепти, обичаи, филмови. продукции, размена на медиуми и најмногу од сè – бизнис.
Апсурдното вето за кое се подготвуваме, но се надевам дека нема да се случи на крајот, доволно зборува за нашите сопствени комплекси. Ние веројатно сме несигурни во врска со нашиот идентитет, затоа сакаме да им го триеме носот на Македонците за да покажеме колку сме големи. Всушност, ние не веруваме длабоко во сопствената нација. Постојано се убедуваме дека всушност Германија сака да нè натера да ги прифатиме нашите соседи, дека регионалното проширување не е од наш интерес, а зад тоа стојат некои глобални елити кои повторно не принудуваат како во времето на Берлинскиот договор (градот се совпаѓа, нели?).
Вистина е дека Европа сака да го смири овој регион, што и создаде проблеми во 90-тите години на минатиот век. Но, ние, балканските земји, најмногу сме заинтересирани за проширување. Покрај тоа, во многу западноевропски земји има замор од проширувањето на Унијата. Французите сакаат прво да се реформираат нејзините институции, што нема да се случи, а Холанѓаните упорно се скептични кон муслиманското население како што е една третина од Северна Македонија и повеќе од две третини во Албанија. Тие со задоволство ќе се сокријат зад нашето вето. Се радуваат и Русите, кои ќе можат да делат и да владеат, и Кинезите, кои ќе можат слободно да инвестираат, Србите, кои утре ќе ја интегрираат Северна Македонија наместо нас.
Така, бугарската историска реконструкција, чија цел е да ја убеди публиката за тоа колку сме големи, повторно нè прави играчка во рацете на другите, нè прави посиромашни, изолирани. Затоа што нациите успеваат кога гледаат напред, а не на она што неповратно го изгубија.
